Alfontso X.a Jakitunak sortu zuen 1256. urtean. 1367. eta 1382. urteen artean hainbat aldiz aldatu zen eskuz Gaztela eta Nafarroa artean.

Aiarako kantzilerrak egin zuen lehen gauza bere Jauregia eraikitzea izan zen, baita kapera bat Santa Maria elizan, non bere armarria islatu zuen gangetan. 1521ean, Aguraingo kondea, Pedro López de Ayala, atxilotu zuten eta Aiaratarren boterea amaitu zuen, berriz ere erregerena bihurtu zen (dokumentua Aguraingo artxiboan dago 2005etik, enkantean erosita).

Bitxia da San Martin ermita, duela gutxi zaharberritua eta udaletxeko eraikinaren barruan dagoena. Kale Nagusia eta Harategietakoa ere oso bitxiak dira, armarri ugari baitituzte bertako hainbat etxetan, Lautadako abizen ezagunetakoak: Luzuriaga, Salvatierra, Vicuña, Ordoñana, Zuazo eta beste batzumorak.

Alargunen Etxea eta bere eliza biak nabarmentzen dira: Andre Maria Parrokia, Ama Birjinaren egurrezko irudi eder bat eta Pedro de Larreak egindako erretaula eder bat dituena eta San Juan parrokia, 1611n Pedro de Obrelek egindako erretaula duena. Tenplutik erronda-pasabidera sartzeko bideak Erdi Aroko hiribildua dela adierazten du, eta bi tenpluen artean harresiak dituela.