Herri honi buruz hitz egiten digun dokumenturik zaharrena María López de Estívarizek 1138an Estibalizekin batera Naiarako monasterioari egindako dohaintza da. Probintzian sortutako lehen hiribildua izan zen.

López González nobleak eraiki zuen. Alfontso VI.a Gaztelako erregearen hiribilduak sortzeko politikari jarraituz, Estibalizen zuen dorretxetik sortzea erabaki zuen, Arabako lurraldearen zati handi bat bertatik gobernatzen baitzuen.

San Andres tenpluko harribitxia portadan dago, Arabako artearen harribitxi errenazentistarik onena, non bere bi zutabeak eta goikaldearen alboetan dauden pertsonaien erliebeak nabarmentzen diren. Barrualdean, hamabi apostoluak irudikatzen dituzten giltzarri margotuak harrigarriak dira, Jasokundeko eta Ama Birjinaren Koroatzearen beste batzuekin batera.

Betidanik egon da harreman estua Villafranca eta Estibalizen artean. Santutegiaren inguruak hainbat funtzio izan ditu: gotorlekua, ospitalea, monasterioa eta nekazaritza-biltegia. 1941az geroztik, Ama Birjina Arabako zaindaria da. Han izaten ziren laidoak, arabarrek han erabaki zitzaten beren desadostasunak, maiatzaren 1ean.